====================================================================

צו טאָוול זייט - To TOVL ZAYT מער קיין פּחד ניט: I -דער פּאַסטעך! TRI-fon

כראָניק פון אַ נײַער תּקופה אין ייִדישן לעבן: דעם פּאַסטעכס טאָג-בוך – די ערשטע פאַזע

– © לייבל באָטוויניק. פרילינג 2011. ה'תשע"א 
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

קאַפּיטל 1

1.2 די אומשולדיקע, און די מוטיקע

צוריק צו: 1.1 אויסצוגן פונעם פּאַסטעכס טאָג-בוך

צוריק צום תּוכן פון קאַפּיטל 1


אַ בהלה. מע שלאָגט זיך צו די טירן. דער פײַער צעשפּרייט זיך מיט אַ בליץ-שנעלקייט. די עטלעכע נעבעכדיקע עמערס וואַסער וואָס זײַנען ספּעציעל געווען צוגעגרייט פאַר אַזאַ נויטפאַל זײַנען ניט גענוג אויסצולעשן דעם פײַער. די פײַערצונגען שפּרינגען פון איין פּעקל קליידונג, צו די רעשטלעך שטאָף אויף דעם דיל, צו די אײַנגעוויקלטע און פאַרפּאַקטע פאַרטיקע בלוזקעס און קליידער וואָס ליגן שוין גרייט אין אַ זײַט. עס וואַקסט פון דעם אַרויס אַ געדיכטע, שוואַרצע רויך, און די לופט צעהיצט זיך. עס שאַפט זיך אַ שרײַענדיקער שטיקנדיקער הייסער ווינט. די צענדליקער מיידלעך מיט עטלעכע יונגען לויפן מיט ווילדן אימפּעט צו דער איינציקער אַרויסגאַנג.

 אין איין זײַט שטייט אַ צווייטע טיר וואָס עפנט זיך בכלל ניט. די באַלעבאַטים האָבן עס פאַרשלאָסן – כּלומרשט, די אַרבעטערינס זאָלן פון דאָרט זיך ניט אַרויסגנבנען כּדי זיך אַ ביסל אָפּרוען, אָדער רייכערן אַ ציגערעט. רײַסט מען זיך, שרײַענדיק, שטופּנדיק, ווי צעווילדעוועטע צו דער אַנדערער טיר. איינע ציט דעם אַנדערן, וויל פריער צוקומען צו דער טיר. מע שטופּט זיך, מע שלאָגט זיך, נאָר דאָס רײַסן זיך און אָנפאַלן איינע אויף דער אַנדערער מאַכט ערגער.

 די טיר עפנט זיך אויך ניט. וויפל מע שטופּט זיך אויף אַרויס, העלפט ניט. אין דער ווילדער פּרואוו זיך אַרויסצושטופּן, פאַרגעסט מען, אַז די ריכטונג פון עפענען די טיר איז פּונקט אַ פאַרקערטע. – דער וואָס האָט אַרײַנגעשטעלט די טירן אינעם בנין האָט עס געטאָן אומלאָגיש, און קעגן יעדע זיכערקייטס כּלל. אָנשטאָט די טירן אינעם בנין זאָלן זיך עפענען כּלפּי-חוץ (אַרויסצוצו), עפענען זיי זיך אַלע אין דער פאַרקערטער ריכטונג: אַרײַנצוצו.

 דער פּרעס פון די צעווילדעוועטע, משוגע-געוואָרענע וואָס ווילן זיך אַדורכשטופּן, לאָזט ניט מע זאָל קענען אויפציען און עפענען די איינציקע אַרויסגאַנג. מע שלאָגט זיך. מע צעבײַסט זיך. די מענער שלאָגן שטאַרקער, אָבער איינצעלנע פון די מיידלעך רײַסן זיך צו אויך... נאָר ס'העלפט ניט. אַנדערע צעווילדעווען זיך מיט די לעצטע כּוחות. אַנדערע חלשן און פאַלן אונטער די פיס. דערבײַ טוען די דאָזיקע געפאַלענע קערפּערס נאָך מער פאַרבלאָקירן דעם איין-און-איינציקן אַרויסגאַנג... די טיר קען מען ניט עפענען...

 זעענדיק אַז ס'איז ניטאָ ווי זיך צו ראַטעווען דאָ, רײַסט זיך אָפּ אַ גרופּע פון 10-12 מיידלעך פון די שטופּנדיקע מענטשן, – דאָס זײַנען חברטעס וואָס קענען זיך גוט, און טוען געוויינטלעך אַלץ צוזאַמען, – און לויפט צוריק אַרײַן אין דער ריכטונג פון אַ קליינעם זײַטיקן צימערל וואו מע האַלט די שטאָף און ניי-מאַטעריאַלן, רעזערוו ניי-מאַשינען, און נאָך זאַכן. דאָ צעעפענען זיי ברייט די טיר און וואַרפן אַרויס אַ טייל פון די מאַטעריאַלן וואָס ליגן דאָרט, כּדי זיי זאָלן אַלע קענען זיך אַרײַנשטופּן און דערנאָך ווידער פאַרמאַכן די טיר.

 נאָך עטלעכע מיידלעך קלערן, אַז אפשר קען מען דורך די פענצטער זיך ראַטעווען, לויפן זיי דאָרט אַהין. די וואָס זײַנען שוין דאָרט פון פריער אָנגעקומען, זעען אַז עס דערנענטערן זיך וועגענער פון די פײַערלעשער. זיי זײַנען נאָך גאַנץ ווײַט, די היץ ווערט שטאַרקער. מע קען קוים אָטעמען. מע שרײַט. דאָס קלייד בײַ איין לויפנדיק מיידל צינדט זיך אָן. אין איינצעלנע סעקונדעס ווערט זי אַ פלאַקערדיקן פײַער-קנויל. זי קומט שוין צום פענצטער, קלעטערט אויף גיך אַרויף, און מיט אַ הימל-רײַסנדיקן געשריי, שפּרינגט באַלד אַרויס. דער פלאַם פון איר ברענענדיקן גוף צעצינדט דערבײַ די האָר פון נאָך איינע וואָס איז שוין געשטאַנען אין דרויסן פון דעם בנין, און וואַרט אויף שוץ. זי גיט אויך אַ געשריי, און אַ וואַרף זיך אַראָפּ 9 שטאָק, צו פײַערלעשער וואָס זײַנען שוין געהאַט אָנגעקומען און זיך פאַרזאַמלט אונטן אויף דער גאַס.

 דאָרט צעעפענען זיי ברייט זייערע גרויסע קאָלדרעס כּדי צו פּרובירן כאַפן יענע וואָס באַמיען זיך צו ראַטעווען מיטן אַרויסשפּרינגען דורך די פענצטערס פון 9טן און 10טן שטאָק. עס העלפט אָבער ניט. צופיל מענטשן פאַלן מיט איין מאָל, און די גיכקייט פון די פאַלנדיקע איז אַ צו גרויסע, – די שטאָף ווערט בײַ זיי גלײַך צעריסן אָדער אַרויסגעריסן פון די הענט. די וואָס פאַלן, ווערן צעשמעטערט אויף דער האַרטער גאַס.

 די פײַערלעשער זײַנען ניט נאָר הילפלאָז, נאָר אַליין אין אַ סכּנה פון די פאַלנדיקע, טיילווײַז ברענענדיקע מיידלעך. פון די אויבערשטע שטאָקן הערט מען די געשרייען פון די פאַרפאַלענע, און עס רעגנט ממש אַראָפּ מיידל נאָך מיידל, אַ טייל פון זיי מיט ברענענדיקע בגדים און ברענענדיקע האָר. זיי שרײַען און מאַכן מיט די הענט ווי זיי וואָלטן וועלן פליען. זיי פאַלן. אַ טייל מיטן קאָפּ אַראָפּ, אַ טייל באַוועגט מיט די פיס ווי זיי וואָלטן פּרובירט לויפן,... און זיי פאַלן, און פאַלן, און פאַלן...

 אינעווייניק ווערט אַלץ הייסער, די פײַער ברענט שטאַרקער. דער רויך ווערט געדיכטער, די קולות פון די נייטאָרינס ווערן אַלץ העכער, שאַרפער, די שרעק וואַקסט. אַלע זײַנען הילפלאָז און אָן קיין האָפענונג.

 פון הינטער אַ וואַנט פלאַם און רויך באַווײַזט זיך פּלוצלונג אַ פײַערלעשער. זײַן פּנים רויט. ער אָטעמט שווער דורך דער היץ און רויך. זײַנע ליפּן אויסגעצויגן און אָנגעשטרענגט, די אויגן זײַנען פאַרזשמורעט. זיי בליצן און זוכן, די קאָפּ דרייט זיך אויף רעכטס, און אויף לינקס – וועמען צו העלפן, וואָס צו טאָן? ניטאָ קיין צײַט, ווײַל באַלד ווערט דאָ אַלץ פאַרברענט, און ער קען אויך ווערן אַ קרבן פון דער פרעסנדיקער שׂריפה.

 די עטלעכע מיידלעך וואָס האָבן אים די ערשטע געזען, קלערן ניט ווי אַזוי ער איז צו זיי דאָ אַרײַן (– אַז מע שלאָגט זיך גאָר בײַם איינציקן אַרויסגאַנגס טיר מיט די לעצטע כּוחות, און עס עפנט זיך ניט), – זיי זעען אין אים די רעטונג. אפשר זײַנען דאָ נאָך פײַערלעשערס? צי איז די הילף געקומען אין צײַט? ער צײַגט זיי אָן אין דער ריכטונג פון דער געדיכטער רויך פון וואַנען ער האָט זיך באַוויזן. מאַכט זיי אַ סימן זיי זאָלן דאָרט לויפן. דאָס איז די זעלבע ריכטונג וואו עס זײַנען פריער געלאָפן זייערע 12 מיטאַרבעטערינס. זיי פרעגן גאָרניט, נאָר לויפן אַרײַן אין דער געדיכטער רויך – צי קען דאָרט זײַן ערגער? און ער לויפט פאָרויס, אין דער פאַרקערטער ריכטונג, גלײַך דאָרט וואו דער רויך איז געדיכטער, וואו דער היץ און דער פײַער איז גרעסער, זוכנדיק נאָך וועמען צו העלפן.

 ער לויפט צו אַ מיידל וואָס פאַלט פון די פיס, און העלפט זי אויפצושטיין.

 – "דו ווילסט לעבן?..." הוסט ער אַרויס אויף ייִדיש, און וואַרט ניט אויף קיין ענטפער, נאָר כאַפּט זי בײַם אָרעם. ער שלעפּט, און קומט אָן צו נאָך איינע אַ צעווילדעוועטע, און נאָך איינע, וואָס זיצט אַ פּאַראַליזירטע פון שרעק בײַ איר ניי-מאַשין, מיטן קאָפּ אויף דער טיש. ער שלעפּט און ער שטופּט די עטלעכע וואָס קענען זיך נאָך באַוועגן, וואָס קענען קוים זען און בלאָנדזשען אין געדיכטן רויך און שטיקנדיקער היץ. מע קען קוים אָטעמען. אַלעמען שטופּט ער אין איין ריכטונג, און דערבײַ, לויפנדיק, שלעפּנדיק, זאַמלט ער אָן נאָך איינצעלנע מיידלעך. ער פירט זיי אין דעם זײַטיקן צימערל וואו די פריערדיקע גרופּעס מיידלעך האָבן זיך שוין געהאַט באַהאַלטן. די מיידלעך אינעווייניק וואַרפן אַרויס נאָך שטאָף און מאַטעריאַלן כּדי צו מאַכן אָרט, ציען צו זיך אַרײַן זייערע אַרבעטס-חברטעס און פאַרמאַכן ווידער די טיר.

 די מיידלעך שטופּן זיך טיפער אַרײַן אין קליינעם צימערל. שוין אָנגעזאַמלט דאָ עטלעכע און צוואַנציק מיידלעך וואָס זוכן זיך צו באַהאַלטן פון דעם רויך מיט דער גרויסער היץ, – פון זיכערן פלאַמען-טויט. מע שטופּט זיך, מע קריכט איינע אויף דער צווייטער, כּדי זיך צו דערווײַטערן פון דער ברענענדיקער, שווערער היץ און שטיקעניש. כּדי צו זוכן עפּעס אַ ביסל לופט צו קענען אָטעמען.

 פּלוצלונג, פון הינטער דער שווערער שוואַרצער רויך באַווײַזן זיך דרײַ מיידלעך, איינע אַ הויכע, אַ דיקע און אַ שטאַרקע. זי פירט און שלעפּט די אַנדערע צוויי ביז צום אַרײַנגאַנג פונעם צימערל. זי דרייט זיך צוריק אין דער ריכטונג פונעם פײַער. דער פײַערלעשער כאַפּט איר אָן בײַם אַרבל. "לאָז מיר אָפּ. איך מוז העלפן," הוסט זי קוים, הייזעריק אַרויס.

 זי רײַסט זיך אָפּ, און וויל לויפן צוריק אַרײַן אין רויך און פײַער, נאָר דער פײַערלעשער כאַפּט זי ווידער, און הייבט אָן זיך ראַנגלען מיט איר. דערבײַ זעט ער אַן עמער וואַסער שטייט אין דער זײַט. אין דער ערשטער בהלה האָט מען מן-הסתּם פאַרגעסן דאָס אויסצונוצן. דער פײַערלעשער שלעפּט קוים דעם שטאַרקן מויד אַהין. ער כאַפּט אָן אַ פּאָר טיכלעך פון די שטאָף וואָס האָט זיך נאָך ניט פאַרברענט, טונקט עס גיך אַרײַן אין דעם עמער מיט די וואַסער, און דעם נאַסן שטאָף טוט ער אַרומוויקלען אַרום דעם פּנים פון מיידל, און איבער איר קאָפּ.

 ער דרייט זי באַלד אויס, און מיט איין צי רײַסט ער בײַ איר אַראָפּ דער שווערער ברייטער קלייד, אַזוי אַז זי בלײַבט בלויז אין אירע ווײַסע אונטערקליידער. ער כאַפּט זיך ווידער צו צו דעם עמער און גיסט אויף איר אַרויף דאָס גאַנצע וואַסער, זי זאָל זײַן גוט פאַרנעצט, פון אויבן ביז אונטן. דאַן לאָזט ער זי אָפּ און נעמט נאָך אַ טיכל, און פון דעם ביסל אויסגעגאָסענעם וואַסער וואָס ליגט נאָך אויף דר'ערד, טונקט ער דאָס אײַן. ער וויקלט אויך אויף זיך אַרום אַזאַ קאָפּ-און-פּנים מאַסקע פון נאַסער שטאָף.

 דאָס מיידל לאָזט אים דאָרט איבער און שפּרינגט ווידער אין פײַער אַרײַן זוכן וועמען צו העלפן. דער פײַערלעשער כאַפּט אויף איר צעריסן קלייד און וואַרפט עס אַרײַן אין צימער מיט די דערשראָקענע מיידן. ער דרייט זיך באַלד אויס אין אַן אַנדער ריכטונג, און וואַרפט זיך ווידער צוריק אַרײַן אין די פלאַמען, זוכן נאָך וועמען צו ראַטעווען, – כאָטש מע זאָל לעבן נאָך אַ מינוט, נאָך אַ פּאָר רגעס – ווײַל קיין אַרויסגאַנג איז שוין ניטאָ, און די שׂריפה פרעסט אויף אַלץ און אַלעמען. אפילו די לופט וועט באַלד אויסגיין, און די גרויסע היץ קאָכט די אומשולדיקע יונגע מיידלעך לעבעדיקערהייט.

 אין ווייניקער פון אַ מינוט איז ער צוריק מיט נאָך עטלעכע האַלב פאַרחלשטע מיידלעך. ער איז אויך ניט אין קיין גוטער צושטאַנד, און הוסט מיט זיי צוזאַמען. דאָס טיכל אויף זײַן פּנים האָט זיך אין די עטלעכע ערשטע מאָמענטן שוין אויסגעטריקנט, האָט ער עס געמוזט אַראָפּרײַסן ווען אַ פונק האָט עס אָנגעטראָפן, און ס'האָט אָנגעהויבן פון דעם רויכערן. זײַן פּנים איז פון נאָך פריער געווען גוט פאַרשוואַרצט פון דער אַלגעמיינער רויך, און דאָס הויט וואָס מע האָט דערקענט אונטער דער שוואַרצער שמירעכץ פון שווייס און רויך, איז געווען פלאַם-רויט ווי פון צופיל זון אָפּגעברענט. זײַן הוט איז ערגעץ וואו אַראָפגעפאַלן. די קנעפּלעך פון זײַן מונדיר זײַנען נאָך פריער אַראָפּגעריסן געוואָרן ווען מע האָט זיך אַ וואָרף געטאָן אויף אים, בעת זײַן פּרובירן אָפּרײַסן די מיידלעך וואָס האָבן מיט די לעצטע כּוחות זיך נאָך געראַנגלט בײַם אַרויסגאַנגס טיר וואָס עפנט זיך ניט. ער האָט אויסגעזען ווי ערשט אַרויס פון אַ מלחמה קריג.

 די הויכע, שטאַרקע מויד קומט אָן, שלעפּנדיק נאָך איינע. זי האלט אויך אין אירע אָרעמס אַ קליין דאַר מיידל, אפשר אַ 10-12 יאָר אַלט, וואָס קוים דערקענט מען אַז זי אָטעמט – נאָר אַ שוואַכן, קוים דערהערטן הוסטן איז אַ סימן, אַז זי לעבט נאָך. זי גייט באַלד אויס. דער פײַערלעשער שטופּט אַלעמען אַרײַן אויף וויפל מע קען. דאָס צימערל איז שוין אָנגעפּאַקט. ער קען שוין מער קיינעם ניט אַרויסראַטעווען, ווײַל די פײַער ברענט צו שטאַרק.

 – "איר ווילט לעבן?..." שרײַט דער פײַערלעשער צו זיי. דאָס איז דער לעצטער קלאַנג וואָס זיי הערן.

 עס ווערט אַ שרעקלעכע צעטרייסלונג ווי פון אַן אויפרײַס אָדער ערד-ציטערניש – די וואָס שטייען כאַפּן זיך איינע אָן אין דער צווייטער. די וואָס זיצן אָדער ליגן, שטרעקן אַרויס די אָרעמס צו די וואס געפינט זיך לעבן איר – אַלע מיט אַ יאָמער פון פאַרכאַפּטקייט און שרעק... אַלע פילן ווי זיי ווערן עפּעס אויפגעהויבן, און די פּאָדלאָגע צעגייט זיך פון אונטער זיי. זיי פילן ווי זיי ווערן לײַכטער,... מע פאַלט, פאַלט, פאַלט...

[זעט אויך די שײַכותדיקע פאַרבינדפּונקטן 
אויף דעם אַלוועלטלעכן וועב, וועגן דעם טרײַענגל-פײַער]

צוריק צו: 1.1 אויסצוגן פונעם פּאַסטעכס טאָג-בוך

צוריק צום תּוכן פון קאַפּיטל 1

 = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

ס'נײַ? | שרײַב פאַרבינדפּונקטן | מאַפּע | וועגן | תּוכן | מ.ק.פ.לייבלסוועלט היים זײַטל